آشنایی با صحیفه‌ی سجادیه - جلسه‌ی دوازدهم

دعای دوازدهم: و کان من دعائهG فی الاعتراف و طلب التوبة الی الله تعالی – اقرار به اشتباه

۱- بسیاری از ما از دعا فقط امر و نهی کردن آن‌را آموخته‌ایم؛ خدایا چنین کن و چنین نکن. این شیوه‌ی دعا نیست، این همان منیّت و استکبار و جسارت است که نام دعا گرفته است. حضرت صادقG می‌فرماید: . من لم یشهد ذلة نفسه و قلبه و سرّه تحت قدرة الله حکم علی الله بالسؤال و ظن ان سؤاله دعاء‌ و الحکم علی الله من الجرأة علی الله- تفسیر صافی ذیل آیه‌ی ۱۸۵ سوره‌ی بقره- بخش مفصلی از این دعا –همانند غالب دعاهای دیگر صحیفه- توصیف صفات جلال و جمال حق تعالی و تصویر بنده‌ای وامانده است که به اشتباه و لغزش خود اعتراف و اقرار نموده و در محضر خدای ارحم الراحمین لابه می‌کند. تنها در چند فراز آخر درخواست‌هایی متناسب با توصیف و تصویرهای قبل طرح می‌شود.

۲- حدیث بسیار زیبایی از حضرت باقرG در کافی آمده که هر بنده‌ای را از شرمندگی ذوب می‌کند: عن ابی‌جعفرG: لا والله ما اراد الله تعالی من الناس الا خصلتین: ان یقروا له بالنعم فیزیدهم و بالذنوب فیغفرلها لهم. کافی ج۲ ص۴۲۶. به راستی عجب خدای کم‌توقعی داریم و عجب بندگانی ناسپاس و متکبریم!! اقرار به اشتباه هم زمینه‌ساز جبران اشتباه است و هم باعث می‌شود تا انسان مغرور، به خود آید و اندیشه و تدبیر به کار گیرد و از هوی و هوس تبعیت نکند و به هنگام اقدام به کار با احتیاط گام بردارد و درصد اشتباه را به کمترین حد برساند. عن ابی‌جعفرG قال: والله ما ینجوا من الذنوب الا من اقر به. –همان-

۳- نپذیرفتن اشتباه و اعتراف ننمودن به خطا ناشی از تکبر و خودبرتربینی و فراتر از نیاز و نقص دانستن خویش است. شیطان از روی سرکشی می‌گفت: رب بما اغویتنی. و این طبیعت متکبران است که علت اشتباهات و خطاهای خود را در جای دیگر جستجو می‌کنند و انسان‌های سلیم النفس همین که راهی را اشتباه می‌روند و متوجه می‌شوند، می‌گویند: ربنا ظلمنا انفسنا -با این‌که شیطان فریب داده بود- و حضرت یونسG نیز می‌گفت: سبحانک انی کنت من الظالمین – ایاک و الکبر فانه اعظم الذنوب و الأم العیوب و هو حلیة ابلیس. –غرر الحکم-

۴- چند فراز از دعا:

• اذ جمیع احسانک تفضل و اذ کل نعمک ابتداء- این منافات ندارد با آیه‌ای که می‌فرماید: ادخلوا الجنة‌ بما کنتم تعلمون –نحل۳۲- یا: ان لیس للانسان الا ما سعی و . زیرا قدرت و ابزار و توفیق از خداست و اگر انسان به دقت محاسبه کند، سزاوار ذره‌ای از این همه نعمت و تفضل نیست.
• سبحانک لا أیأس منک و قد فتحت لی باب التوبة الیک بل اقول مقال العبد الذلیل.- عزضه می‌دارد: آمده‌ام و پشیمان و شرمنده‌ام اما چه سود؟ آیا این پشیمانی می‌تواند زشتی رفتارم را پاک کند و خشم تو را فرونشاند؟ سبحان الله من مأیوس نیستم، که تو خود در توبه را باز نموده و دعوت کرده‌ای. سخنانم از روی درماندگی و شرم از زشتی عملم می‌باشد که سرمایه‌ی عمر از کف داده و اکنون می‌بینم راه گریزی ندارم.
• قد ارعشت خشیته رجلیه – ارتعاش پا نیازمند عاملی قوی‌تر از ارتعاش دست است. وقتی پا می‌لرزد تمام بدن از تمام می‌افتد.
• اتوب الیک فی مقامی هذا توبة نادم علی ما فرط منه مشفق مما اجتمع علیه خالص الحیاء مما وقع فیه – پشیمانی،‌ ترس و نگرانی، و حیاء سه عامل مهم برای جلوگیری از گناه‌اند.

۵- خلاصه‌ای از ترجمه‌ی دعا

خدایا سه نکته مرا از طرح خواسته‌ها باز می‌دارد و یک نکته تشویقم می‌کند؛ سستی در انجام فرامین تو و شتاب در نافرمانی و کوتاهی در سپاس از نعمت‌هایت مانعم می‌شوند و حسن ظن به تفضل تو امیدوارم می‌سازد، تفضل تو مرزی ندارد و نعمت‌هایت بها و بهانه نمی‌خواهد. خدایا بنده‌ای سرافکنده و خوار بر در خانه‌ی عزت تو شرمسارانه ایستاده است و اعتراف می‌کند که نیکی‌هایت را به شایستگی پاس نداشته است اما اگر گرفتار خشم تو شده باشم، این اقرار چگونه نجاتم می‌دهد؟! سبحان الله؛ ناامید نیستم، در توبه را تو خود گشوده‌ای و من همچون بنده‌ای خوار و درمانده که حریم‌ها را شکسته و به خود ستم نموده در حالی این سخنان را می‌گوید که فرصت را از دست داده و عمرش به پایان رسیده و پناهی جز تو ندارد. با توبه‌ای خالصانه و دلی پاک و صدایی نحیف و پایی ران و اشکی جاری عرضه می‌دارد که ای ارحم الراحمین، ای پناهگاه همگان، ای امید امیدواران ای آ‌ن‌که عفوش بر عذابش احاطه دارد و خشنودیش از خشمش افزون‌تر است، با گذشت خود زبان‌ها را به ستایش واداشته‌ای و بندگانت را به پذیرش توبه عادت داده‌ای و تبهکاران را به قبول توبه به راه آورده‌ای. می‌دانم که عاصی‌تر و پست‌تر و ستمگرتر از بعضی‌ها که توبه نموده‌اند و نجات یافته‌اند نیستم، اصلا تو بندگان پشیمانت را که سرکشی‌ها نموده و فروتنانه در محضرت آمده‌اند بیشتر دوست داری.

خدایا از گردنکشی و اصرار بر گناه بیزارم و برای کوتاهی‌ها پوزش و برای جبران ناکرده‌ها از تو کمک می‌خواهم، بر محمد و اهل‌بیت او درود فرست و کوتاهی‌ها را بر من ببخش و از کیفری که سزاوار آنم معاف دار و از عذابی که بدکاران از آن می‌ترسند ایمنی ده، زیرا تو بخشنده و خطاپوشی. خواسته‌ی من جز این نیست، جز از تو نمی‌ترسم و جز تو پناهی ندارم. بر محمد و اهل‌بیت او درود فرست و نیازم را برآور و خواسته‌ی مرا محقق ساز و گناهم را ببخش و از ترس امانم ده، آمین رب العالمین.